Nguồn dược liệu Ba Vì nên được bảo tồn
Cây thuốc Nam dược liệu tại vùng núi Ba Vì đang trở thành nguồn tài nguyên làm giàu cho người dân tộc Dao tại đây. Thế nhưng qua nhiều năm khai thác, nguồn dược liệu quý này đang có nguy cơ cạn kiệt do người Dao đã quen cách khai thác cũ là mạnh ai người nấy lấy, chặt tận gốc, đào cả củ, chặt cành, lá quá mức khiến cây không thể phát triển mà chết đi.
Cây thuốc Nam dược liệu tại vùng núi Ba Vì
Bảo tồn và phát triển nguồn dược liệu này đang là nhiệm vụ cấp bách mà chính quyền xã, huyện và thành phố cần phải sớm xem xét, để nghề thuốc nam có thể phát triển bền vững.
Đã gần 40 năm gắn bó với cây thuốc nam ở Ba Vì
Đã gần 40 năm gắn bó với cây thuốc nam, trước đây, mỗi chuyến lên núi trung bình bà Dương Thị Hiến có thể hái được vài chục vị thuốc. Thế nhưng bây giờ, nếu ngày nào may mắn, mà cũng chỉ hái được 5 đến 6 vị. Bà cho biết, thuốc nam ở Ba Vì đang ngày càng trở nên khan hiếm, và khó kiếm hơn bao giờ hết
Bà Dương Thị Hiến, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội cho biết: “Cả xóm tập trung hết cả vào cây thuốc, thì mình lấy nhiều nó sẽ hết. Cây nhỏ thì mình phải để lại. Còn cây to thì phải 15, 20 năm mới được thu hái. Bây giờ thì mấy cái cây như cây mừ giáp này, cây máu người, cây tiết dê là phải đi các tỉnh khác để lấy.”
Xem thêm: Cây thuốc Xuyên Tâm Liên
Khu vực núi Tản Viên vốn nổi tiếng là vùng dược liệu quý của cả nước, do khí hậu núi cao, mát quanh năm. Thống kê trước đây khu vực này có đến khoảng trên 500 cây thuốc quý các loại, thế nhưng bây giờ con số này chỉ còn khoảng 300 vị. Nhiều loại rất khó kiếm, phải lên tận núi rất cao hoặc phải đi sang vùng núi khác như Lào Cai, Sơn La để kiếm.
Việc khai thác quá mức nguồn dược liệu quý tại Ba Vì sẽ dẫn đến tình trạng cạn kiệt
Khai thác quá mức, khai thác theo kiểu tận diệt cả gốc, chính là lý do dẫn đến cạn kiệt. Thiếu thuốc, nhiều hộ như gia đình bà Bình đã chủ động đưa giống từ tự nhiên về trồng bảo tồn trong vườn nhà. Nhưng không phải loại cây nào cũng có thể ươm thành công. Chưa kể thời gian trung bình để đưa 1 cây thuốc vào khai thác lên đến chục năm. => Xem thêm Dược liệu Xuyên Tâm Liên
Bà Triệu Thị Bình xã Ba Vì cho biết
Bà Triệu Thị Bình, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội cho biết: “Nhiều loại cây ở trên cao thì lúc mình mang về đây trồng ko biết do nóng hơn hay sao mà nó ko lên được. Thì phải cần có cái hướng dẫn kỹ thuật ấy.”
Thông thường, mỗi bài thuốc Nam của người Dao, đông y gia truyền có hàng chục, thậm chí hàng trăm vị, như cao xương khớp. Việc một số vị thuốc bị khan hiếm đã khiến các thầy thuốc tại đây gặp nhiều khó khăn trong chữa trị bệnh, buộc phải tìm mua thuốc từ các tỉnh khác. Chính quyền xã đã đề xuất huyện lên đề án xây dựng bảo tồn nguồn gen thuốc quý, nhưng đề án thì mới chỉ ở giai đoạn khởi phát.
Nhiều hộ gia đình chủ động đưa giống tự nhiên về trồng trong vườn
Ông Lý Sinh Vượng, Phó chủ tịch UBND xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội cho biết: “Chúng tôi đã tham mưu với huyện xây dựng đề án, xem mình đang thiếu loại thuốc nào, loại nào phổ biến nhất, cần dùng nhiều nhất mà trên rừng quốc gia Ba Vì có thì sẽ làm việc với bên vườn quốc gia Ba Vì để xin mẫu gien về trồng, nhân giống, với những loại thuốc nào sinh sống ở độ cao trên Cos 600, Cos 700 thì vườn quốc gia Ba Vì tham gia bảo tồn những nguồn gen của những loại thuốc ở tại cái độ cao đó.”
Thuốc nam vốn được Hải thượng lãn Ông Lê Hữu Trác nhấn mạnh là tài nguyên vô giá bảo vệ sức khỏe cho người Nam. Việc bảo tồn nguồn gen dược liệu quý tại núi Ba Vì trên thực tế không chỉ giúp đảm bảo đời sống kinh tế cho người dân tộc Dao – vốn là đối tượng khai thác cây thuốc chính –tại đây, mà còn là bảo tồn nguồn gen quý cho quốc gia, nhằm phục vụ công tác nghiên cứu, khai thác về sau.
Nguồn: https://www.antv.gov.vn
Dược liệu Ba Vì – Ý thức được điều này
Ý thức được điều này, mỗi ông lang, bà mế người Dao Ba Vì hằng ngày đi thu hái cây thuốc trong tự nhiên còn chủ động xây dựng vườn thuốc và trồng thuốc để có nguồn dược liệu phục vụ cho việc duy trì và phát triển nghề.
Với sự quan tâm và chỉ đạo của các cơ quan chức năng, hiện tại xã Ba Vì đã quy hoạch 5ha đất để chuyên trồng và chế biến thuốc Nam; thôn Yên Sơn của xã đã được công nhận là Làng nghề Thuốc Nam; đã có nhiều lớp học được mở ra nhằm giúp bà con nâng cao kiến thức về Y học cổ truyền và duy trì nghề làm thuốc chữa bệnh.
Nguyện vọng chính đáng của chính quyền cũng như đồng bào
Tuy nhiên, có lẽ điều trăn trở nhất và cũng là nguyện vọng chính đáng của chính quyền cũng như đồng bào nơi đây là làm sao có thể duy trì bảo tồn được giống cây thuốc Nam mà không phải nhập từ bên ngoài vào phục vụ cho việc chữa bệnh của người dân.
Để tiếp tục duy trì, phát triển và bảo tồn cây thuốc nam. Chính quyền địa phương đã có giải pháp, chỉ đạo phát triển bảo tồn cây thuốc nam đến với mỗi gia đình. Trong đó phát động toàn dân trồng cây dược liệu, hiện tại đã triển khai được 5ha được bà con nhân dân ủng hộ, nhất là các hội viên của hội đông y trồng và chăm sóc. Song song với đó, chính quyền địa phương cũng đã đề nghị Thành phố lập đề án hỗ trợ sản xuất, trồng và chăm sóc cây thuốc nam để giúp bà con có thể ổn định hơn với nghề.
Tự giúp mình chữa bệnh, cũng như quảng bá bài thuốc bí truyền của dân tộc giúp mọi người có thể biết đến công dụng của thuốc Nam.
Ngày nay, các lương y xã Ba Vì đã trở thành những thầy thuốc tin cậy của nhiều người bệnh xa gần. Với những bài thuốc đơn giản, mang nét đặc trưng của dân tộc, người Dao xã Ba Vì đã góp phần trong công tác chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
Những loại cây dược liệu quý hiếm tại Ba Vì cần được bảo tồn
Ba Vì nói riêng và tạ Việt Nam nói chung có rất nhiều loại cây dược liệu quý hiếm, có giá trị kinh tế cao. Điều kiện tự nhiên ở Việt Nam là tiềm năng to lớn để phát triển nhiều loại dược liệu, đặc biệt là nhiều loại cây dược liệu quý, nhưng người dân không biết giá trị kinh tế và công dụng của chúng nên vẫn khai thác bừa bãi và chưa có kế hoạch bảo tồn, nuôi trồng… Dưới đây là một số loại cây dược liệu quý hiếm mang lại giá trị kinh tế cần được bảo tồn mà các bạn có thể tham khảo.
Sâm ngọc linh Dược liệu ở Ba Vì
Sâm Ngọc Linh còn gọi là sâm Việt Nam, sâm khu Năm (sâm K5), sâm củ ngải rọm con hay cây thuốc giấu.
Sâm Ngọc Linh không chỉ quý báu ở Việt Nam ở Việt Nam, Sâm Ngọc Linh được coi là loài sâm có giá trị nhất trên thế giới. Sâm Ngọc Linh là loại sâm thứ 20 được tìm thấy trên thế giới, chỉ mọc ở nơi có độ cao từ 1200 mét trở lên, được phát hiện vào năm 1973 trên núi Ngọc Linh (tỉnh Kon Tum).
Đây là một loại cây thân thảo sống lâu năm, cao 40 cm đến 100 cm, thân rễ mập có đường kính 3,5cm, không có rễ phụ dầy dự trữ, đôi khi ở một số cây phần cuối thân rễ có củ gần hình cầu, đường kính đến 5cm.
Xem thêm: Thuốc trị hiếm muộn Hằng Thu
Sâm Ngọc Linh còn gọi là sâm Việt Nam
Lá kép chân vịt có 5-7 lá chét, lá dài 7-12cm. Lá chét trên cùng hình trứng ngược hoặc hình mũi mác, dài 8-14cm, rộng 3-5cm, đầu lá thường nhọn đột ngột, mũi nhọn kéo 1,5-2cm, góc lá hình nêm, mép lá có răng cưa nhỏ đều, gân bên 19 cập dọc theo gân chính và gân bên ở mặt trên của lá chét có nhiều lông cứng dạng gai dài đến 3mm, mặt dưới ít hơn.
Cụm hoa dài 25 cm, gấp 1,5-2 lần chiều dài của cuống lá. Hoa màu vàng lục nhạt, đường kính hoa nở 3-4mm.
Quả khi chín màu đỏ, thường có một chấm đen ở trên đỉnh quả. Quả 1 hạt hình thận, quả 2 hạt có hình cầu hơi dẹt dài 7-10mm rộng 4-6mm.
Tam thất – dược liệu quý trên núi Ba Vì
Tam thất hay còn có tên nhân sâm tam thất, kim bất hoán. Tam thất là cây thảo sống nhiều năm, thân cao 30-50cm.
Lá kép chân vịt, mọc vòng 3-4 cái một; cuống lá chung dài 3-6cm, mang 3-7 lá chét hình mác dài, mép khía răng, có lông cứng ở gân trên cả hai mặt; cuống lá chét dài 0,6-1,2cm.
Cụm hoa tán đơn ở ngọn thân; hoa màu lục vàng nhạt với 5 lá đài, 5 cánh hoa, 5 nhị và bầu dưới 2 ô.
Quả mọng hình cầu dẹt, khi chín có màu đỏ; hạt hình cầu, màu trắng. Ra hoa tháng 5-7, quả chín tháng 8-10.
Ở nước ta, cây mọc hoang và được trồng nhiều từ lâu ở Hà Giang, Lào Cai, Cao Bằng tại các vùng núi cao lạnh 1200-1500m.
Người ta chọn hạt giống tốt ở những cây đã mọc 3-4 năm, gieo hạt tháng 10-11, tháng 2-3 cây mọc, nhưng phải chờ 1 năm sau, vào tháng 1-2 mới bứng cây con đi trồng chính thức. Sau 4-5 năm đến 7 năm thì mới thu hoạch được rễ củ có phẩm chất tốt. Rửa sạch bùn đất, cắt bỏ rễ con, phơi nắng cho héo rồi lăn và vò, làm từ 3-5 lần như vậy rồi phơi cho đến khô, cũng có khi chỉ cần sấy khô.
Củ mài có nhiều trên núi Ba Vì – Củ mài hay còn gọi là hoài sơn, sơn dược
Cây mọc hoang ở khắp những vùng rừng núi nước ta. Trước đây, giữa các vụ thu hoạch nhân dân vẫn đi đào củ mài để ăn chống đói. Nhiều nhất tại các tỉnh Hà Bắc, Lào Cai, Yên Bái, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh và Quảng Bình. Hiện nay ta đã bắt đầu trồng củ mài để chế hoài sơn vì nếu chỉ trông vào cây mọc hoang thì công đi tìm đào rất cao.
Cây củ mài là một loại dây leo ở trên mặt đất, có thân củ. Thân cây nhẵn hơi có góc cạnh, ở kẽ lá có những củ con gọi là “thiên hoài” hay “dái củ mài”.
Củ có thể dài 1m, đường kính 2- 10cm với nhiều rễ con.
Lá đơn, mọc đối hoặc có khi so le, đầu lá nhọn phía cuống hình tim. Phiến lá dài 8-10cm, rộng 6-8cm. Cuống dài 1,5-3,5cm.
Hoa đực hoa cái khác gốc. Quả khô cổ ba cạnh và có dìa. Mùa hoa vào tháng 7-8. Mùa quả vào tháng 9-11. Cây củ mài( cây hoài sơn)
Chó đẻ răng cưa hay còn có tên diệp hạ châu.
Sinh sống trên các cánh đồng khô, ven đường, vùng đất bỏ hoang, bìa rừng; dưới độ cao 100–600 m.
Cây thân thảo sống một năm (đôi khi lâu năm), mọc thẳng hay nằm bò, cao tới 80 cm; thân cây tạo nhiều nhánh ở gần gốc; các nhánh nằm sóng soài hay thẳng, có cánh, có lông cứng dọc theo một bên.
Lá xếp thành hai dãy khoảng 1,5 mm, cuống lá kèm rất ngắn; phiến lá mỏng như giấy, thuôn dài hay thuôn dài-trứng ngược hoặc gần như thẳng, đôi khi hơi cong hình lưỡi liềm, phần xa trục màu lục xám hoặc nhợt nhạt, hoặc đôi khi nhuốm màu ánh đỏ, phần gần trục màu lục tươi hay sẫm, gốc lá chủ yếu tù, đôi khi không đối xứng dễ thấy, mép lá có lông rung, đỉnh lá thuôn tròn, tù hoặc có chóp nhỏ nhọn đầu; các gân lá bên 4-5 cặp, dễ thấy.
Hoa đực mọc thành chùm 2-4 hoa dọc theo phần ngoại biên của các cành nhỏ, kích thước 0,3-0,6 x 0,2-0,4 mm, màu trắng hơi vàng. Hoa cái dọc theo phần giữa và phần dưới của cành nhỏ, 1 hoa; cuống hoa khoảng 0,5 mm. Cuống hoa khoảng 0,5 mm, hình trứng tới hình trứng-mũi mác, gần bằng nhau, khoảng 1 mm.
Quả nang hình cầu, đường kính 2-2,5 mm, với các vết nổi hơi đỏ, nốt sần có vảy Ra hoa trong khoảng tháng 4-6, kết quả tháng 7-11. Chó đẻ răng cưa (diệp hạ châu)
Cây Ráy gai hay còn có tên củ chóc gai, sơn thục gai, rau mác gai, rau chân vịt, khoai sọ gai, cây cừa, k’lạng đờn.
Ở Việt Nam, chỉ có một loài là Ráy Gai, phân phố rải rác khắp các địa phương ở vùng đồng bằng, trung du và núi thấp.
Cây sinh trưởng, phát triển gần như quanh năm, ra hoa quả nhiều và có khả năng đẻ nhánh khỏe. Khi quả chín rụng, phát tán nhờ nước. Việt nam có nguồn ráy gai tương đối dồi dào. Bên cạnh quần thể mọc tự nhiên, người ta còn trồng ráy gai dọc theo bờ ao để tránh xói lở, và tạo thêm nơi trú ngụ cho cá.
Ráy gai là loại cây thảo, cao 0,4 – 0,7, thân rễ nằm ngang, chia nhiều đốt.
Lá mọc thẳng từ thân rễ, mép nguyên, lá non hình mũi tên, lá già xẻ lông chim, các thùy hình mác, đầu nhọn, mắt dưới có gai ở gân giữa; cuống lá mập, dài hơn phiến lá, phủ đầy gai, gốc có bẹ.
Cụm hoa là mọt bông mo, có cuống dài hơn hoặc bằng mo, có gai; mo mở ở phần gốc và xoắn lại ở phần trên, trục hoa hình trụ ngắn, mang toàn hoa toàn lưỡng tính; bao hoa có 4-6 thùy, nhị 4-6,chỉ nhị ngắn; bầu hình trứng. Quả mọng, có gai ngắn ở đỉnh. Mùa hoa quả: tháng 3-4.
Xem thêm: Thông tin dược liệu Ba Vì
